Bij de volkstelling van 1971 gaf nog 76% van de bevolking op een religie te hebben. Dat is inmiddels gedaald naar de 42%. Ook de relatieve positie van de verschillende religies is sterk veranderd met de grootste daling van de Rooms-katholieken en de sterkste stijging bij de Islamieten.
Lees volledig artikel: Religie in Nederland 1971 – 2025
Volkstelling 1971
Tot 1971 voerden we in Nederland, zoals in heel veel andere landen, elke 10 jaar een volkstelling uit. Er werd bij iedereen langs de deur gegaan en een vrij uitvoerige vragenlijst werd afgenomen. Over o.a. gezinssamenstelling, opleidingsniveau, beroep en religie.
CBS gaf grote rapporten uit met de tabellen, die men op basis daarvan landelijk, per provincie en per gemeente mee maakte.
Door de grote ophef die er toen ontstond, is in Nederland, als een van de eerste landen, gestopt met die tienjaarlijkse volkstellingen. De cijfers werden daarna deels gehaald uit officiële registraties en deels uit jaarlijkse landelijke enquêtes. De grootste daarvan is die gaat over beroep en werk en daarbij worden er meer dan 100.000 ondervraagd.
Dat gebeurt met een zorgvuldige steekproeftrekking en met diverse hoogwaardige procedures om te corrigeren op non-response.
Toen ik in 1986 een boek schreef over de electorale ontwikkelingen (“Hoe wij kiezen”) en ik inzoomde op het CDA was ik nieuwsgierig naar de ontwikkeling van de religie in Nederland. Dat boek is hier nog te lezen.
Immers in 1971 had maar 24% van de Nederlanders geen religie en 10 jaar later was dit gestegen naar meer dan 30%.
In dit hoofdstuk beschreef ik bijna 40 jaar geleden mijn verwachtingen over wat er in de toekomst zou kunnen gebeuren. Op blz. 106 beschreef ik het lot van het CDA, die verbonden was met de deconfessionalisering van Nederland. Bij de laatste volkstelling van 1971 was dat nog 76%, en dat daalde met bijna 0.8% per jaar.
In de jaren tachtig stemde nog de helft van de groep 65+ op het CDA. Bij de jongste kiezers was dat nog maar 20% en dat hing dus samen met die sterke afname van het geloof. Dat zou de positie van het CDA naar de toekomst toe sterk aantasten, was mijn overtuiging.
Anno 2025
Ik was benieuwd hoe 40 jaar later de situatie was. Ook in het licht van de discussie over de omvang van de islam in Nederland.
Het CBS publiceert nog steeds jaarlijks de cijfers over de religie in Nederland. In Statline kunnen die sinds 2010 en naar leeftijd, geslacht en opleidingsniveau bekeken worden.
Dit zijn dus cijfers die gehaald worden uit die grootschalige enquêtes.
In 2010 gaf 48% van de Nederlanders op geen religie te hebben. In de onderzoeken tussen 2020 en 2024 varieerden die cijfers tussen 55% en 58%. Vijftig jaar geleden was dat dus 24%. Dat is dus meer dan 30 procentpunten gestegen (ruim 0.6% per jaar).
Terwijl de Rooms Katholieken in 1971 nog 40% uitmaakten van de bevolking is dat in 2024 nog maar 13%. De Protestanten daalden van 36% naar 14%. Terwijl de islam in 1971 nog 0,4% van de bevolking uitmaakte laat het cijfer voor 2024 het percentage van 6 zien. (De overige 7% kerkelijken, komen uit een restgroep).
Nadere analyses
Op basis van de cijfers van het CBS heb ik nog twee interessante tabellen gehaald. De eerste betreft de mate van kerksheid naar leeftijd en de tweede meer inzicht in de verschuivingen in 10 jaar.
Allereerst de tabel waarbij de cijfers worden gepresenteerd naar leeftijd (dus zoals het CBS ze weergeeft). Dit zijn de cijfers van 2024
| Geen religie | Wel religie | RK | Prot. | Islam | Overig | |
| 18-25 | 68% | 32% | 4% | 10% | 13% | 5% |
| 25-35 | 66% | 34% | 7% | 11% | 9% | 7% |
| 35-45 | 59% | 41% | 12% | 13% | 8% | 8% |
| 45-55 | 57% | 43% | 16% | 13% | 7% | 7% |
| 55-65 | 52% | 48% | 21% | 15% | 4% | 8% |
| 65-75 | 49% | 51% | 28% | 16% | 1% | 7% |
| 75+ | 38% | 62% | 34% | 23% | 1% | 4% |
Hoe ouder de groep is, hoe kerkelijker men is. Bij de twee christelijke religies zien we dat bij de jongeren het aandeel kleiner is dan bij de ouderen. Bij de Rooms-katholieken is dat percentage nog maar 4% bij de groep tussen de 18 en 25 jaar. (Een groep ruim 50 jaar geleden dus meer dan 40% van de bevolking uitmaakte).
Bij de Islam zien we dat die religie juist relatief meer voorkomt bij de jongeren. Bij de groep 18 tot 25 jaar is het de grootste groep onder de bevolking. Bij de groep onder de 55 jaar is het aandeel islamieten groter dan het landelijk gemiddelde (6%). Bij de Rooms-katholieken en Protestanten is dat juist andersom. Bij de Rooms-katholieken in een sterkere mate dan bij Protestanten.
Vanuit het cijfermateriaal is ook te zien hoe de ontwikkeling in de tijd binnen een leeftijdsgroep is gegaan. Dat hebben we gedaan door de cijfers van een leeftijdsgroep in 2013-2014 te vergelijken met die van 10 jaar later.
Dat is voor alle leeftijdsgroepen gedaan (vanaf 25 jaar in 2014). Om toevalligheden in de steekproef te voorkomen heb ik de cijfers voor 2013 en 2014 samengetrokken en die van 2023 en 2024.
Dan ziet de tabel er als volgt uit (de laatste twee kolommen betreffen het kerkbezoek: wekelijks en nooit).
De verschuivingen zijn deels terug te voeren tot een verandering van de samenstelling van de leeftijdsgroep (overlijden en migratie in 10 jaar), en deels tot de veranderingen in de relatie tot de religie van die leeftijdsgroep in 10 jaar. Dat men dus in 2013/2014 wel gezegd heeft dat men een religie had en 10 jaar later niet meer.
Bij de jongste twee leeftijdsgroepen kan de verandering in de samenstelling meer invloed hebben gehad (door migratie) dan bij de ouderen.
Bij de groep die tussen de 45 en 65 jaar was in 2013/2014 zien we de grootste verschuivingen. Het aandeel dat zegt geen religie te hebben is 4% hoger geworden. De groep die zegt zelden of nooit naar een kerk te gaan is zelfs 5% hoger. De ontkerkelijking op individueel niveau wordt hiermee zichtbaar gemaakt. Want het overgrote deel van deze groep in 2023/2024 zijn dezelfde mensen als in 2013/2014
De stijging van het aandeel islam in de groep die in 2013/2014 25 tot 35 jaar was, lijkt met name gekomen te zijn door het effect van immigratie.
Bij de ouderen zien we echter bij de islam vergelijkbare dalingen als bij de Katholieken en Protestanten. Vanuit de demografische samenstelling van deze groep die het CBS in andere tabellen heeft gepubliceerd kan niet geconcludeerd worden dat die daling van de Islam gebaseerd is op de emigratie van de oudere groep, die Islam als godsdienst hebben.
Deze tabellen laten goed zien hoe sterk Nederland in deze ruim 50 jaar is gedeconfessionaliseerd mwt de grootste daling onder de Rooms-katholieken.
Zeker in relatieve zin neemt de Islam onder degenen die een geloof zeggen te hebben een steeds prominentere rol in. Onder de 35 jaar is het inmiddels ruim een kwart.
