Journalisten moeten sceptisch zijn bij al hun bronnen, ook als dat wetenschappers zijn!

Leestijd: 6 minuten

Journalisten moeten sceptisch zijn bij al hun bronnen, ook als dat wetenschappers zijn!

Ik was bezig een artikel te schrijven over de relatie journalistiek – wetenschap. Vanwege  de recent bekend geworden mails en chats van virologen, die bezig waren om de lableak hypothese onder de pet te houden. Daarbij beschreven zij ook hoe ze de New York Times aan het misleiden waren.

Toen las ik het artikel van de Amerikaan Nate Silver, die een prominente statisticus en verkiezingsdeskundige is. Hij symboliseert in zijn artikel de omslag die er op dit moment aan de gang is in de VS over het onderwerp. Werd het aanvankelijk vooral als complottheorie beschreven en een hobby van Republikeinen, inmiddels zijn ook de opvattingen aan Democratische zijde aan het kantelen. Vooral door de vele geheime mails en chats die naar buiten gekomen zijn. Die ook zouden moeten leiden tot een reactie van de New York Times.

Ook Nate Silver behoort tot die groep die aan het kantelen is en zijn artikel vond ik een prima weergave van welke gevoelens langzamerhand daar beginnen te overheersen. Nu nog in Nederland.

Dit is het vertaalde artikel van Nate Silver. Hier treft u het origneel aan. 

Dit is het schandaal

Normaal ben ik niet zo van de schandalen. Mijn ogen dwalen weg bij hoorzittingen in het Congres. Ik heb het rapport-Mueller nooit gelezen. Er zijn meestal te veel draden om af te wikkelen en te veel concurrerende claims om te evalueren. Maar hier ga ik een uitzondering maken, omdat we een schandaal hebben waarvan de feiten relatief eenvoudig en duidelijk zijn – maar dat desondanks extreem veel gevolgen heeft.

Dit is het schandaal:

In maart 2020 publiceerde een groep wetenschappers – met name, Kristian G. Andersen van The Scripps Research Institute, Andrew Rambaut van The University of Edinburgh, Edward C. Holmes van de University of Sydney en Robert F. Garry van Tulane University – een artikel in Nature Medicine dat hun ware overtuigingen over de oorsprong van COVID schijnbaar tegensprak en waarvan ze wisten dat het misleidend was. Het artikel, “The proximal origin of SARS-CoV-2”, is meer dan 5.900 keer geciteerd en was enorm invloedrijk in het vormgeven van het debat over de oorsprong van COVID-19.

We weten dit door een reeks uitgelekte en door de FOIA verkregen e-mails en Slack-berichten waarover is bericht door Public, Racket News, The Intercept en The Nation, samen met andere kleine, onafhankelijke media. Je kunt een gedetailleerde samenvatting van de beweringen en een kopie van de e-mails en berichten hier bij Public vinden. Er is ook goede context rond de berichten hier (zeer gedetailleerd) of hier en hier (meer op hoog niveau).

Onzeker over herkomst Covid

De berichten laten zien dat de auteurs erg onzeker waren over de herkomst van COVID – en als er al iets was, leunden ze meer in de richting van een laboratoriumlek dan van een dierlijke bron. Maar niets van dat alles kwam naar voren in het “Proximale Oorsprong” artikel, waarin in plaats daarvan stond dat “we niet geloven dat enig type laboratoriumscenario aannemelijk is”. Toegegeven, er wordt een beetje de hand in eigen boezem gestoken – “Meer wetenschappelijke gegevens zouden de balans van het bewijsmateriaal kunnen doen doorslaan ten gunste van de ene hypothese boven de andere,” schreven ze ook in het artikel.

Maar de boodschap – natuurlijke oorsprong goed, lablek slecht – werd duidelijk genoeg ontvangen door de mainstream nieuwsverkopers. “Nee, het nieuwe coronavirus is niet ontstaan in een lab, zeggen wetenschappers”, meldde de CBC in een artikel over de paper. “COVID-19 coronavirusepidemie heeft een natuurlijke oorsprong” was de kop van Science Daily.

In de Slack- en e-mailberichten probeerden de auteurs het mediaverhaal over de oorsprong van COVID-19 te manipuleren en ervoor te zorgen dat hun privéonzekerheid niet werd overgebracht in gesprekken met verslaggevers. Ze dachten ook dat ze ermee weg zouden komen. “De waarheid zal nooit uitkomen”, schreef Rambaut in een bericht. Dit ging verder dan louter gemotiveerde redeneringen. Er was een enorme kloof tussen wat de auteurs privé geloofden en wat ze in het openbaar verklaarden, inclusief in de “Proximal Origin” paper – zie opnieuw de bovenstaande links voor meer details.

Beweegredenen

Wat waren de beweegredenen van de auteurs om het publiek te misleiden? Ik denk dat dat ook vrij duidelijk is. In feite kun je prominente virologen vinden die hebben aangegeven waarom de laboratoriumlektheorie zo problematisch was – zelfs als deze niet per se fout was. De problemen vallen uiteen in drie groepen:

1. Bewijs van een laboratoriumlek zou een politieke reactie kunnen veroorzaken – wat begrijpelijk is, gezien het feit dat COVID bijna 7 miljoen mensen heeft gedood – wat zou resulteren in minder financiering voor gain-of-function onderzoek en ander virologisch onderzoek. Dat is mogelijk belangrijk voor de auteurs of de bazen van de auteurs – en de auteurs waren zich zeer bewust van de carrière-implicaties voor hoe het verhaal zou uitpakken;
2. Bewijs van een laboratoriumlek kan China van streek maken en onderzoekssamenwerkingen ondermijnen;
3. Bewijs van een laboratoriumlek zou een bevestiging kunnen zijn voor Trump en Republikeinen die de theorie aanprezen – vergeet niet dat dit allemaal plaatsvond in een verkiezingsjaar en dat medische, epidemiologische en volksgezondheidsdeskundigen weinig bedenkingen hadden om zich in politieke zaken te mengen.

Om duidelijk te zijn, ik weet ook niet zeker hoe COVID is ontstaan. Ik zou het laboratoriumlek “kopen” met een waarschijnlijkheid van 50 procent (ik denk dat dit vrij overtuigend is) en het verkopen met 80 procent, wat mij nog steeds veel speelruimte geeft om overtuigd te worden van de ene of de andere kant.

Maar ik denk dat dit hoe dan ook een groot schandaal is. Als iemand die veel tijd heeft besteed aan het proberen over te brengen van statistische en epistemische onzekerheid aan het publiek, ben ik diep teleurgesteld door het gedrag van de wetenschappers hier en hoe los ze stonden van elke poging tot waarheidsvinding.

Journalistiek fiasco

Het verhaal over de oorsprong van de COVID was ook een journalistiek fiasco, waarbij het lek in het lab werd afgedaan als een “samenzweringstheorie” en als verkeerde informatie, ook al geloofden veel prominente wetenschappers altijd al dat het aannemelijk was. Misschien is het verleidelijk om de media een vrijbrief te geven – ze werden tenslotte gemanipuleerd door de auteurs van de “Proximale Oorsprong”. Maar ik ben niet geneigd om dat te doen, om twee redenen.

Ten eerste was de berichtgeving over de onlangs gelekte e-mails en Slack-berichten bij grote centrumlinkse media als The New York Times zielig. The New York Times schilderde Andersen af als het slachtoffer van een Republikeinse heksenjacht – in plaats van iemand die in het middelpunt staat van een groot wetenschappelijk schandaal dat hij zelf heeft veroorzaakt.

En ten tweede zouden journalisten fatsoenlijke bullshit detectoren moeten hebben – ook tegenover wetenschappers, academici en andere deskundigen.

Misschien denk je dat Andersen et al. rotte appels zijn, maar de berichten maken duidelijk dat ze spraken namens een vrij brede laag van de wetenschappelijke gemeenschap. Toch – en misschien is dit wishful thinking – ga ik ervan uit dat mensen zoals hij in de minderheid zijn onder wetenschappers. Ik spreek zelf vrij vaak met wetenschappers en academici – vooral als ik bezig ben met een door onderzoek gedreven boekproject, zoals nu het geval is – en die ervaringen zijn overweldigend positief.

Rotte appels

En toch, zelfs als het voorkomen van rotte appels relatief zeldzaam is onder wetenschappers en academici – zeldzamer dan het zou kunnen zijn onder politici of andere groepen die journalisten intrinsiek behandelen met meer scepsis – is het duidelijk niet uitzonderlijk zeldzaam. Deze week nog moest de president van Stanford aftreden in een onderzoeksschandaal. (Misschien niet toevallig werd het schandaal onthuld door de studentenkrant, The Stanford Daily, en niet door een grote centrumlinkse krant als The New York Times).

Ik denk ook dat journalisten vatbaarder zijn voor manipulatie door rotte appels in de academische wereld en de wetenschap dan tien of twintig jaar geleden. Als gevolg van de toenemende onderwijspolarisatie zitten zowel journalisten als de expertklasse van wetenschappers en academici politiek veel meer op één lijn dan vroeger (de overgrote meerderheid is links van het midden en stemt Democratisch in Amerikaanse verkiezingen). Zelfs als “vertrouw de wetenschap” of “vertrouw de experts” meestal juist is – en ik denk dat het meestal juist is! – laat het een opening voor rotte appels zoals Andersen om het vertrouwen uit te buiten dat eerlijke wetenschappers zo hard hebben gewerkt om te verdienen.

Verslaggever ontslagen

Er is ook een generatiekloof in de journalistiek, waarbij jongere journalisten eerder openlijk links/progressief zijn dan hun oudere collega’s – en eerder manicheïstisch (verdeeld in twee tegenstellingen) in het verdelen van de wereld tussen goed en kwaad in plaats van te vertrekken vanuit het idee dat mensen en nieuwsverhalen ingewikkeld zijn en dat het niet echt hun taak is om een moreel oordeel te vellen. Het is enigszins amusant dat The New York Times midden in de pandemie hun Pulitzer Prize-winnende coronavirusverslaggever ontsloeg – een verslaggever die de theorie van het lablek geloofwaardig vond – en hem verving door een andere verslaggever die de discussie over het lablek afdeed als “racistisch”.

Maar dit is echt niet ingewikkeld. Het enige wat ik suggereer is dat journalisten wetenschappers zouden moeten behandelen zoals ze elke andere bron behandelen – dat wil zeggen, met een gepaste dosis scepsis.

P.S. Misschien kunnen we enige sympathie opbrengen voor de auteurs omdat ze onder de druk en stress van de vroege stadia van de pandemie opereerden; ik denk niet dat iemand van ons op zijn best was.

U heeft zojuist gelezen: Journalisten moeten sceptisch zijn bij al hun bronnen, ook als dat wetenschappers zijn!

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.