Zoals bij ieder Tweede Kamerverkiezingen is de vraag wie de premier zal worden cruciaal bij de afwegingen van de kiezers. De situatie is nu uniek als we het vergelijken met eerdere verkiezingen. Dat zal terug te zien zijn in de campagne en in de uitslag.
Lees volledig artikel: De veldslag om het Torentje – november 2023
De veldslag om het Torentje – november 2023
Uniek
In de afgelopen 40 jaar deed alleen in 1994 (exit Lubbers) en in 2002 (exit Kok) een zittende premier niet mee aan de verkiezingen. In die periode werd alleen in 2010 de zittende premier (Balkenende) niet de winnaar.
Bij de verkiezingen in 1994 was de strijd tussen Wim Kok, die toen al 8 jaar leider was van de PvdA en Eelco Brinkman, die toen al een tijd na Lubbers de meest prominente CDA-er was. Wim Kok won, omdat hij minder zetels verloor (12) dan Brinkman (20).
De verkiezingenstrijd van 2002 was in dat licht de meest bijzondere en lijkt nog het meest op die van 2023. Een nieuwe uitdager (toen Pim Fortuyn) en nieuwe lijsttrekkers bij de concurrentie (Melkert, Dijkstal en Balkenende). Dijkstal was echter al vier jaar de politiek leider van de VVD en Melkert was (na een ministerscarrière) al vier jaar fractievoorzitter van de PvdA. Alleen Balkenende was pas in 2001 fractievoorzitter geworden.
Hoe anders worden de verkiezingen van november a.s.
- De vertrekkende VVD-premier/partijleider wordt niet opgevolgd door de fractievoorzitter, maar vrijwel zeker een minister, die deze rol nog maar 2 jaar heeft vervuld.
- Wie het CDA gaat leiden is onbekend, maar zowel de politiek leider als de fractievoorzitter zijn niet verkiesbaar.
- GroenLinks en PvdA gaan samen één lijst vormen. Wie daarvan de politiek leider wordt is onbekend.
- Het ziet er ook naar uit dat de politiek leider van D66 zich niet verkiesbaar zal stellen.
Daarnaast is het onbekend wat de meest populaire politicus van Nederland (Omtzigt) gaat doen. En ook maakt een partij met tot dit moment één zetel in de Kamer een goede kans (zeker als Omtzigt niet met een eigen lijst mee gaat doen) om de grootste partij te worden.
Het mag met recht uniek genoemd worden.
Wie wordt premier?
Bij Tweede Kamerverkiezingen speelt zowel tijdens de campagne als bij de afwegingen van het electoraat de vraag wie er premier gaat worden een grote rol. Niet voor niets zagen we dat in de laatste 40 jaar maar één keer een zittende premier die aan de verkiezingen meedeed niet de grootste werd (Balkenende in 2010).
In 2012 stond de SP met Emile Roemer er 6 weken voor de verkiezingen goed voor in de peilingen. Maar door zwak optreden bij de eerste debatten werd hij niet gezien als een goede premierkandidaat. Hij werd niet de uitdager van zittende premier Mark Rutte, maar dat werd de nieuwe leider van de PvdA, Samsom. Door die tweestrijd hadden VVD en PvdA een aanzuigende werking op het electoraat van resp. rechter- en linkerkant en eindigden beide partijen rond de 40 zetels (en konden toen samen een regering vormen).
Niet de lijstrekker
Ook bij deze verkiezingen zal de vraag wie men het liefst als premier zou willen zien een belangrijke rol gaan spelen. Met daarbij waarschijnlijk nog een bijzondere component: de premierkandidaat van een partij is niet de lijsttrekker! En dan niet bij één partij, maar zelfs bij meerdere partijen.
Tot nu toe was dat alleen in 2003 het geval bij de PvdA. De net aangetreden lijsttrekker Wouter Bos kwam met Job Cohen als de kandidaat-premier. De PvdA verloor nipt van premier Balkenende.
Het zou zo kunnen zijn dat PvdA-GroenLinks dit bij de aanstaande verkiezingen (weer) gaat doen. Met Timmermans niet op de lijst, maar wel als de premier kandidaat. Wat bij verkiezingscampagnes en debatten wel een complicerende rol speelt (het werkte ook niet goed in 2006).
Pieter Omtzigt wordt door velen gewenst als premier, maar het zou best zo kunnen zijn, dat – hoe hij ook aan de verkiezingen gaat deelnemen – hij expliciet aangeeft geen premierkandidaat te zijn.
Bij BBB is iets vergelijkbaars het geval. Maandagavond gaf Henk Vermeer, de campagneleider van BBB, in een radio-interview aan dat de partij nog aan het kijken was wie de premierkandidaat van die partij zal gaan worden.
Wie er ook lijsttrekker wordt van D66 of CDA, de populariteit van die partijen is op dit moment zo laag dat de kans dat die lijsttrekker echt tijdens de verkiezingen als een stemmentrekkende premierkandidaat zal gaan werken, me heel klein lijkt.
Pieter Omtzigt en BBB
Hoe het krachtenveld er in november uitziet en tussen welke personen de slag om het Torentje zal plaatsvinden, hangt af van de keuzes van Pieter Omtzigt en BBB. Pas als die keuzes gemaakt zijn wordt pas duidelijk wie de meeste kans maakt om die slag te winnen.
Daarbij zullen de eerste echte debatten – net zoals bij de meeste andere verkiezingen – een belangrijke rol gaan spelen hoe vervolgens de slag zich zal ontwikkelen. Ook de vraag of het om twee of drie personen zal gaan. Als namelijk Omtzigt en/of BBB met een sterke kandidaat komen dan wordt de kans dat de lijsttrekker van de VVD als de belangrijkste premierkandidaat wordt gezien een stuk kleiner dan als rechts van de VVD geen sterke premierkandidaat komt.
Zeker als de premierkandidaat van PvdA/GroenLinks veel stemmen trekt dan is de kans groter dat het een tweestrijd gaat worden en dus of de kandidaat van Omtzigt/BBB of die van de VVD veel extra stemmen gaat trekken.
Historische verkiezingen
De stukken voor de slag om het Torentje kunnen pas echt opgesteld worden als Omtzigt zijn beslissing heeft genomen en alle premierkandidaten bekend zijn. Doordat er veel partijen bij betrokken zijn en diverse relatief nieuwe kandidaten als potentiële premierkandidaat door de kiezer moeten worden beoordeeld (en Rutte niet meedoet), stevenen we af op historische verkiezingen.
Zeker ook de aanloop ernaartoe, en de campagnes en debatten die er zullen gaan komen. Maar ik acht de kans heel groot dat ook de uitslag op diverse facetten een historische zal worden. Zeker als Pieter Omtzigt beslist om aan die verkiezingen mee te gaan doen.
Een historische uitslag met ook grote gevolgen voor de politieke constellatie van Nederland. Die zal in 2024 fors anders zijn dan die we tot nu toe gekend hebben.
U heeft zojuist gelezen: De veldslag om het Torentje – november 2023.
Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.
