De Tweede Kamerverkiezingen tussen 2002 en 2021 laten belangrijke electorale patronen zien. Ze geven richting aan wat we tot en met 22 november kunnen verwachten.
Lees volledig artikel: De leerzame patronen van de TK-verkiezingen 2002-2021
De leerzame patronen van de TK-verkiezingen 2002-2021
Zeven verkiezingen
Sinds 2002 hebben er zeven Tweede Kamerverkiezingen plaatsgevonden: 2002, 2003, 2006, 2010, 2012, 2017 en 2021. Door naar die uitslagen te kijken kunnen er bepaalde patronen herkend worden, die ons wat kunnen leren over de verkiezingen van 22 november 2023.
Dit valt dan direct op:
- Slechts één keer deed een zittende premier niet mee (in 2002). De drie regeringspartijen verloren toen samen 40% van hun zetels.
- Slechts één keer verloor een zittende premier (Balkenende in 2010).
- De grootste nederlaag was die van de PvdA in 2017. Die partij hield 9 zetels over van de 38 uit 2012.
- De grootste winst was in 2002 van de LPF, de partij van Pim Fortuyn, van 0 naar 26 zetels.
Eerst zullen de zeven verkiezingen apart kort worden besproken. Daarna volgt een samenvatting en wat het voor de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen betekent.
2002
De drie regeringspartijen, PvdA-VVD-D66, verloren 43 van de 87 zetels. LPF haalde vanuit het niets 26 zetels. Het CDA steeg van 29 naar 43 zetels met het kabinet van CDA, VVD en LPF als gevolg. Het verlies van 29 zetels door PvdA en D66 zorgde niet voor een duidelijke winst van GroenLinks en SP (+3).
2003
Doordat het kabinet heel snel viel, waren er al na 8 maanden nieuwe verkiezingen nodig. De belangrijkste verschuivingen waren dat de PvdA met Bos 19 zetels steeg en de LPF 18 zetels daalde. Het CDA bleef de PvdA net voor. In het kabinet werd de LPF vervangen door D66.
2006
Het kabinet viel, doordat D66 de stekker eruit trok rondom het afhandelen van de kwestie Ayaan door minister Verdonk. Opmerkelijk was dat, hoewel de PvdA met Bos lang in de peilingen boven het CDA had gestaan, de PvdA vanaf de start van de campagne daalde en het CDA uiteindelijk minder verloor dan de PvdA (-3 tegen -9). De SP was de grote winnaar met +16. De PVV deed voor het eerst mee en haalde 9 zetels. Er werd een regering gevormd van CDA, PvdA en ChristenUnie.
2010
Deze verkiezingen waren nodig omdat het kabinet viel over de missie naar Uruzgan. Bos maakte plaats voor Cohen als lijsttrekker. Nadat hij het aanvankelijk goed deed in de peilingen, zakte de PvdA weer weg. De VVD haalde 31 zetels en de PvdA 30. De PVV was de grote winnaar en steeg van 9 zetels naar 24. Het CDA halveerde naar 21 zetels. Er kwam een kabinet VVD, CDA met gedoogsteun van PVV.
2012
Het kabinet viel doordat de PVV haar steun introk. Samsom werd de nieuwe lijsttrekker van de PvdA. Nadat aanvankelijk de SP (Roemer) er erg goed voor stond in de peilingen, viel die partij tijdens de campagne sterk terug. Het werd een tweestrijd Rutte-Samsom, waarbij beide partijen samen 18 zetels vormden en samen 79 zetels haalden. Zij vormden samen een regering. Het CDA daalde naar 13 zetels.
2017
Lodewijk Asscher werd de lijsttrekker van de PvdA. Maar kon geen verandering aanbrengen aan de electoraal zeer zwakke positie die de PvdA had gekregen tijdens de regering met de VVD. De partij daalde van 38 naar 9 zetels. Samen met het verlies van 8 zetels van de VVD was dit het grootste verlies van de regeringspartijen ooit (-37). Met 61 zetels haalden CDA, PvdA en VVD samen de laagste score ooit.
Alle oppositiepartijen, behalve de SP, wonnen. GroenLinks met 10 zetels het meest. Na de 33 zetels van de VVD haalden 5 partijen tussen de 14 en 20 zetels. (PVV, CDA, D66, SP en GroenLinks). Mede door deze versplintering kwam er voor het eerst sinds de vorming van het CDA in 1977 een regering van 4 partijen (VVD, CDA, D66 en ChristenUnie).
2021
Bij deze verkiezingen, in het midden van de Coronacrisis, was Kaag de lijsttrekker van D66. Omdat D66 5 zetels won was dit de enige verkiezing waar de regeringspartijen samen wat zetels wonnen in plaats van veel verloren. Ook bij de overige partijen zien we geen grote stijgingen. Met zes zetels erbij was FVD de grootste stijger.
Peiling juli 2023
Hoewel peilingen enkele maanden voor een verkiezing nog fors kunnen afwijken van de uitslag geven ze wel de trend aan onder het electoraat. Naast Peil.nl kwamen I&O en Ipsos ook met hun peiling na de val van het kabinet en in hoofdlijnen komen de drie peilingen met elkaar overeen. De vier regeringspartijen staan samen op fors verlies, met D66 als grootste verliezer. BBB is de grootste stijger met 20 of meer zetels. De combinatie PvdA/GroenLinks staat op circa 10 zetels winst.
Overzicht
Met twee grafieken is het electorale verloop goed weer te geven. Het eerste overzicht betreft de scores van de regeringspartijen:
Daarnaast volgt een overzicht van de totaal uitslagen van de “linkse” en “rechtse” partijen.
De keuzes van de terminologie en de partijen is voor discussie vatbaar; te zien is dat sinds 2012 links een dalende trend laat zien. De grafiek van rechts zou er beduidend anders uitzien als ook het CDA erbij geteld zou worden. In dat geval zou de lijn van rechts voortdurend boven de 75 zetels liggen.
TK2023
Omdat er geen zittende premier aan de verkiezingen meedoet zullen het verkiezingen worden met een andere dynamiek dan 6 van de 7 Tweede Kamerverkiezingen in deze eeuw. De verschillende nieuwe lijsttrekkers, de combinatie PvdA/GroenLinks en 1 of 2 nieuwe partijen met een grote electorale aantrekkingskracht beloven een uitslag met grote verschuivingen. De kans is zelfs aanwezig dat het record aantal zetelverschuivingen van 82 zetels in 2002 wordt overtroffen. Zeker als Omtzigt met een eigen partij mee gaat doen.
De grootste vragen bij de aanstaande campagne zullen zijn:
- Zal er sprake zijn van een driestrijd of tweestrijd en zo ja van welke partijen? (PvdA/GroenLinks aan de ene kant en de VVD en/of BBB en/of Omtzigt aan de andere kant).
- Welke lijsttrekker zal de wind in de rug krijgen tijdens de campagne? (Daarvoor is het eerste debat vaak bepalend.
- Welk deel van de “linkse” kiezers zal de combinatie PvdA/GroenLinks kunnen aantrekken?
- Welke rol zal de mogelijke premierkeuze bij de verkiezingen spelen?
- Welke rol zal de mogelijke regeringscombinatie na de verkiezingen tijdens de campagne gaan spelen? Met name gaat de volgende vraag een belangrijke rol spelen: Zal de VVD een coalitie met PvdA/GroenLinks al dan niet tijdens de campagne uitsluiten?
- Welke rol gaan ingrijpende gebeurtenissen in de week/weken voorafgaande aan de verkiezingen spelen?
Over 4 maanden hebben we de antwoorden op deze vragen, maar in de tussentijd zullen we steeds meer aanwijzingen krijgen welke kant het op gaat.
U heeft zojuist gelezen: De leerzame patronen van de TK-verkiezingen 2002-2021.
Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.
Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.
