De verdwenen hittegolven van mijn moeder

Leestijd: 5 minuten

De verdwenen hittegolven van mijn moeder

Hoe warm was het nu echt?

Voor het weekend van 16 juli waren voor Zuid-Europa temperaturen voorspeld hoger dan ooit. Zo zou het op Sicilië wel eens 48 graden kunnen worden. In werkelijkheid bleef de temperatuur toen ruim onder de 40 graden. (Gisteren heeft de temperatuur in Palermo trouwens wel de 44 graden aangetikt.)

Over die voorspelling van twee weken geleden werd gesteld dat die was gebaseerd op de temperatuur op de grond en niet op basis van 1,5 meter boven de grond, zoals het normaal gebeurt met temperatuurmetingen. Dat kan namelijk meer dan 10 graden schelen (afhankelijk van de grondsoort en de zonneschijn). Nog steeds heel warm, maar je kunt die cijfers dan niet zomaar vergelijken met records uit het verleden, die wel op 1,5 meter hoogte zijn gemeten.

Ik ben in oktober 1947 geboren en ik hoorde mijn moeder vaak zeggen hoe zwaar ze het had met haar dikke buik in de meest warme zomer die zij zich kon herinneren. Naar aanleiding van het gedoe om de temperaturen in het Zuiden van Europa en de warme junimaand in Nederland, wilde ik eens kijken hoe warm het nu was geweest in 1947. En toen ik dat deed, viel ik met mijn data-analyse achtergrond, van de ene verbazing in de andere.

De zomer van 1947

Als ik het internet doorzoek op termen als zomer van 1947, hittegolven en dergelijke, dan komt inderdaad het beeld op dat het een bijzonder warme zomer is geweest met vele weerrecords. Maar toen ik terecht kwam op de KNMI site bij het onderdeel “hittegolven” bleek er maar 1 geweest te zijn: 8 dagen in augustus met 3 dagen boven de 30 graden. Met als hoogste temperatuur 32 graden.

Nu snap ik wel dat het zwaar was voor mijn moeder met haar dikke buik met mij erin, maar de “meest warme zomer” was het toch echt niet geweest. 1975 en 1976 waren volgens dit overzicht toch echt wel wat pittiger geweest met hittegolven van 18 dagen en een groot aantal ervan met temperaturen boven de 30 graden.

Tot…… ik een interessante discussie tegenkwam over de wijze waarop het KNMI haar temperaturen vaststelde en dat er in 2016 een forse aanpassing was geweest van de temperaturen in De Bilt van voor het jaartal 1950.

4 hittegolven

Ik ging naar het webarchief van voor 2016 en kwam toen ineens 4 (!) hittegolven tegen in De Bilt in 1947. Dit is het overzicht met daaronder de cijfers zoals ze nu op de KNMI website staan:

Van 40 dagen met een hittegolf en 16 ervan met een temperatuur boven de 30 graden was het gegaan naar 8 dagen met een hittegolf en 3 tropische dagen. Had mijn moeder dus toch gelijk? (Ze is in 2002 overleden, dus heeft de geruststellende mededeling van het KNMI uit 2016 niet meer vernomen, dat het toch beduidend minder warm was geweest dan zij toen dacht 😉)

Voordat ik (of anderen) meteen moord en brand schreeuwen wat het KNMI hier blijkbaar heeft zitten doen, probeer ik me dan te verdiepen in wat er gebeurd is. En dat was een leerzame ervaring, die me weer wees op hoe relatief cijfers eigenlijk zijn, zeker als de betrokken wetenschappers nog een agenda kunnen hebben en die cijfers als hulpmiddel gebruiken om iets over het voetlicht te willen brengen.

De weermetingen

Er staan op vele plekken in Nederland temperatuurmeters van het KNMI. Op dit moment zijn het er rond de 50. Deze moeten aan allerlei eisen voldoen, om metingen zo zuiver mogelijk te laten geschieden. Niet alleen voor het meten van de situatie nu en om voorspellingen te kunnen doen voor de komende tijd. Maar ook om historische vergelijkingen te maken.

Dit laatste is problematischer dan het misschien lijkt. Een weerstation uit 1947 dat toen bijvoorbeeld 5 kilometer buiten de bebouwde kom lag, zou nu midden in een nieuwbouwwijk kunnen staan. En de inrichting van de omgeving heeft gevolgen voor de metingen die geschieden. Daarom gebeurt het wel eens dat weerstations worden verplaatst.

Cruciaal is het dan wel om een tijd lang het oude en het nieuwe weerstation metingen te laten doen, zodat je kan vaststellen in welke mate de wat andere locatie de metingen beïnvloedt en daarop kan je dan corrigeren. Stel dat de nieuwe locatie gemiddeld 1 graad kouder meet dan de vorige, dan moet je naar de toekomst toe, om het te kunnen vergelijken met het verleden, die 1 graad als correctie gebruiken.

Er zijn vijf stations in Nederland die al vanaf het begin van de vorige eeuw de dagelijkse weercijfers meten. Daarvan is De Bilt er één van, en de belangrijkste, omdat dat station dicht bij het KNMI ligt en als maatstaf wordt gebruikt voor de Nederlandse cijfers. Hittegolven in Nederland worden ook gemeld op basis van de cijfers van het weerstation in De Bilt.

Geen correctie toegepast

Nu was het probleem dat bij de verplaatsing in 1950 van het KNMI er geen controlemetingen hebben plaatsgevonden. Er is dus niet vastgesteld in welke mate de nieuwe plek (meer in het open veld, dan in een bebost gebied dicht bij het gebouw) een andere uitslag gaf dan de waardes van de oude plek.

In 2016, toen de aandacht voor klimaatverandering en opwarming sterk toegenomen was, heeft men bij het KNMI alsnog geprobeerd om die correctie te laten plaatsvinden. Dat deed men door cijfers te vergelijken met één ander station (Groningen/Eelde) en het gevolg was dat er van de 23 hittegolven van 1901 tot 1951 nog maar 7 overbleven, waarvan nog maar 1 in 1947.

De gemiddelde temperatuur uit die periode werd met een halve graad verlaagd, maar op heel warme dagen was die verlaging wel 1,5 graad. Met als gevolg het verdwijnen van een fors deel van de hittegolven van De Bilt. (De cijfers van Maastricht zijn niet gecorrigeerd en die laten nog wel 5 hittegolven zien in 1947, van in totaal 48 dagen.)

Dat er gecorrigeerd werd is op zichzelf begrijpelijk (hoewel ze bij het KNMI er dan wel 65 jaar op gewacht hebben om dat te doen). Maar de methode is niet onomstreden. Er is een wetenschappelijke studie, waar men gewerkt heeft met de cijfers van alle stations (en niet alleen Groningen/Eelde) en daaruit is af te leiden dat er diverse manieren toegepast hadden kunnen worden. Echter, de keuze van het KNMI leidde tot uiteindelijk 76 tropische dagen tussen 1901 en 1950 (meer dan een halvering). Het artikel laat zien dat een uitkomst van 114 resterende tropische dagen methodisch gezien beter te verantwoorden was. En dat de gekozen aanpak van De Bilt een vreemde outliner maakt.

Relativering

De warmtebeleving van mijn moeder blijkt toch niet alleen subjectief geweest te zijn, maar ook objectief vast te stellen. Daarbij is natuurlijk ook de definite van een hittegolf ook maar een keuze. Want als binnen 6 dagen er één dag is met iets minder dan 25 graden dan kan het geen hittegolf meer worden.

Ik beschrijf dit onderwerp hier en zo uitvoerig, omdat het ook weer leert dat cijfers minder onafhankelijk zijn dan je zou denken als je ze hoort. Die les hebben we – voor zover we het niet al wisten –  geleerd tijdens de Coronaperiode en met het optreden van het RIVM en gezondheidsautoriteiten. Maar dit proces komen we overal tegen. Cijfers, die gebruikt worden om een bepaald doel te dienen. Juist dan moet je het maximale doen om naar de bron te gaan en te bepalen hoe ze verzameld zijn en hoe hard ze echt zijn.

P.S. Nee, het plaatje bovenin is geen foto van mijn moeder uit 1947 toen ze zwanger van mij was. Die foto’s zijn er niet. Maar ze was wel knap en heel lief. Dit is een van de eerste foto’s van haar en mij (ik vermoed de zomer van 1948 in het Vondelpark). 

U heeft zojuist gelezen: De verdwenen hittegolven van mijn moeder.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Deze website opereert dankzij de financiële steun van de bezoekers en kent geen paywall of adverteerder. Klik hier als u een (kleine) donatie wilt geven. Onze dank is groot.