Groepsimmuniteit bereikt

Op 16 maart 2020 sprak Mark Rutte ons land toe over de komst van het coronavirus. Inmiddels wordt ons leven al bijna anderhalf jaar beheerst door dit virus en de daarbij opgelegde maatregelen. De strekking van de televisietoespraak was duidelijk.

“Er is geen eenvoudige of snelle uitweg uit deze zeer moeilijke situatie. De realiteit is ook dat de komende tijd een groot deel van de Nederlandse bevolking met het virus besmet zal raken”.

Jaap van Dissel gaf hierbij toen aan dat er door het virus te laten rondgaan, een schild ontstaat en we zo de kwetsbaren kunnen beschermen: groepsimmuniteit.

Het duurde niet lang voordat de autoriteiten hadden bepaald dat het bereiken van groepsimmuniteit alleen nog maar bereikt kon worden door middel van vaccinatie. In afwachting van de vaccins werd getracht de snelheid van verspreiding af te remmen door middel van maatregelen. Voor zover wij hebben constateren hebben de maatregelen gericht op verspreiding via grote druppels weinig effect gehad.

Wanneer is er sprake van groepsimmuniteit

Groepsimmuniteit is bereikt als een besmet persoon niet meer dan één ander persoon kan besmetten. Het reproductiegetal is dan lager dan 1. Dit ontstaat doordat een voldoende deel van de bevolking immuun is, zodat de verspreiding wordt beperkt en de epidemie uitdooft. Het percentage dat immuun moet zijn, is afhankelijk van de besmettelijkheid van het virus.  Omdat de besmettelijkheid (R0) door de komst van nieuwe varianten is gestegen, ligt dit percentage inmiddels rond de 75%.

Immuniteit na een besmetting

Na een besmetting maakt je lichaam antistoffen aan die het virus opruimen en wordt de kennis opgeslagen in de geheugencellen. De geheugencellen zorgen voor een snellere reactie bij een volgende keer dat er een besmetting wordt opgelopen. Waarschijnlijk wordt deze informatie decennialang bewaard en dit beschermt goed tegen een herbesmetting. De mate van besmetting of infectie, met of zonder symptomen, lijkt hierbij niet van belang. Wel is het zo dat niet iedereen evenveel antistoffen aanmaakt en soms is dit zelfs niet eens meetbaar. De antistoffen die zijn aangemaakt na een infectie worden na enige tijd weer afgebroken door het lichaam  Ze zijn niet meer nodig en verdwijnen uit het bloed totdat de geheugencellen deze weer activeren.

Inmiddels is Zweden een van de eerste landen waar het punt van groepsimmuniteit wordt verondersteld, terwijl slechts 42% volledig is gevaccineerd. Interessant aan de uitspraak is dat men tijdens het onderzoek heeft moeten concluderen dat groepsimmuniteit alleen mogelijk is doordat meer dan 60 procent bij voorbaat al immuun is. Dit sluit aan op het onderzoek dat in Nederland is gedaan waarbij 70 procent geen symptomen ontwikkelt.

Immuniteit na een vaccinatie

Bij vaccinatie treedt er een vergelijkbaar mechanisme in werking, maar hier wordt niet het virus zelf herkend maar een specifiek deel hiervan: “de spike” Dit stukje is gevoeliger voor mutaties en zou kunnen verklaren waarom de vaccins minder langdurige bescherming bieden dan de natuurlijke opbouw van immuniteit. Omdat de vaccins vooral gericht zijn op het opwekken van specifieke antistoffen slaat het een aantal stappen over. Men ontwikkelt bij een besmetting eerder symptomen met als gevolg dat anderen weliswaar minder maar toch nog steeds besmet kunnen raken.

Een goed voorbeeld hiervan is IJsland dat met 72% volledig gevaccineerd koploper is op de vaccinatieranglijst in Europa maar de besmettingsaantallen inmiddels weer ziet stijgen. Maurice schreef er gisteren een blog over. Het hoofd van de epidemiologie in IJsland, Þórólfur Guðnason heeft toegegeven dat de vaccinatie niet de beoogde groepsimmuniteit heeft opgeleverd, ondanks de zeer hoge vaccinatiegraad. Bij een natuurlijke besmetting hebben we dit probleem niet.

Welk percentage is immuun?

Sanquin rapporteert met enige regelmaat hoeveel donoren antistoffen hebben. Het laatste rapport meldt dat maar liefst 93% al antistoffen heeft. Deze en de voorgaande cijfers hebben we gebruikt om te berekenen welk deel van de bevolking inmiddels immuun is, want dat willen we natuurlijk weten.

Bij onze berekeningen veronderstellen wij een evenredigheid tussen het totaal aantal in het ziekenhuis opgenomen patiënten met covid-19 en het aantal mensen dat in Nederland immuun is. Deze mensen ontwikkelen dus antistoffen, die met de tijd afnemen.

Vanaf maart dit jaar zal ook het effect van de vaccinatie te zien zijn. We hebben gerekend met een lineaire stijging van 0% in maart tot 65% in augustus en gaan ervan uit dat vaccinatie leidt tot volledige immuniteit. Dit wordt verhoudingsgewijs opgeteld bij de natuurlijke immuniteit en dan komen we tot deze grafiek:

De groene lijn is de totale immuniteit (natuurlijk + gevaccineerd) en de blauwe lijn is het percentage antistoffen, waarvan de waarden voortdurend afnemen. Omdat de immuniteit boven de 75% uitgestegen is, zal de R-waarde steeds verder onder de 1 gaan dalen.

Ook hebben we de percentages antistoffen die Sanquin heeft gemeld in deze grafiek opgenomen. Wat natuurlijk opvalt is dat tot mei deze lijn gelijk op loopt met de berekende antistoffen. Vanaf mei loopt het percentage donoren met antistoffen echter veel sneller op tot inmiddels 93% en dat kan niet alleen door de 65% vaccinatiegraad worden verklaard. We zien dit goed terug in de groep tot 30 jaar. Wellicht is inmiddels een gevoeligere test in gebruik genomen bij Sanquin, die meer recht doet aan de werkelijke immuniteit. Ook zou de door RIVM gemelde vier keer hogere besmettelijkheid van de Delta variant de verklaring kunnen zijn.

Groepsimmuniteit

Omdat de totale immuniteit ruim boven de 75% zit, mogen we spreken van groepsimmuniteit! Dat was in maart 2020 nog het ultieme doel. We zien dit terug in zowel de berekening op basis van het aantal ziekenhuisopnames (80%) als in de antistoffen cijfers van Sanquin (93%).

Inmiddels lijkt het enige doel: Volledige vaccinatie en een vorm van controle over de bevolking via maatregelen.

Het belang van de algehele volksgezondheid, die door het virus of de maatregelen wordt aangetast, is blijkaar ondertussen aan de aandacht ontsnapt.

Doordat gevaccineerde personen wel beschermd zijn tegen ziekte maar niet tegen een besmetting, bestaat de kans dat besmettingen oplopen. Dit moet echter geen probleem zijn, aangezien bijna iedereen door vaccinatie of natuurlijke immuniteit beschermd is.

Om de besmettingscijfers terug te dringen zou het virus toch moeten rondgaan, zodat een robuuste immuniteit kan ontstaan. Het focussen op besmettingen heeft geen zin als er geen ziekenhuisopnames mee gepaard gaan.

Adviezen aan de overheid

We hopen dat de regering een afwegingen kan maken, die het belang van de algemene volksgezondheid dient. Wij hebben een aantal kernpunten opgesteld in de hoop dat ze worden meegenomen bij de beleidsbepaling.

• Vaccineren is geschikt om kwetsbaren te beschermen tegen ziekte.
• Vaccineren alleen is onvoldoende om voldoende immuniteit te bereiken en dus is het streven naar 100% vaccinatiegraad zinloos.
• Het geven van privileges aan gevaccineerden lijkt de omgekeerde wereld: gevaccineerden zullen na besmetting geen of minder ziekteverschijnselen vertonen en blijven dus niet meer thuis bij klachten.
• Sturen op ‘aantal positieve tests’ is gedoemd te falen.
• In een vergrijzende samenleving stijgt de behoefte aan ziekenhuiszorg, vooral tijdens het griepseizoen. Ouderen zijn kwetsbaar voor luchtweginfecties, niet alleen corona. De komende 10 jaar zal het bevolkingsaandeel van ouderen stijgen, de zorgcapaciteit moet daar op voorbereid worden.
• Zolang in Nederland nog geen beleid is gevoerd t.a.v. de eisen die gesteld worden aan besloten ruimtes, waar veel mensen bij elkaar komen, moeten voldoen om veilig te zijn, moeten deze vooralsnog gesloten blijven. Zo snel als mogelijk is moet een beleid gevoerd worden als in België waar in dat soort ruimtes via verplichte CO2-meters gezorgd kan worden dat die ruimtes relatief veilig blijven. Bij elke graad van immuniteit kunnen superspread events ontstaan. Buiten evenementen daarentegen kunnen wel gehouden worden zonder restricties.