Covid-19 immuniteit verklaard

Leestijd: 9 minuten

Immuniteit

Als we het over covid-19 hebben, dan wordt er altijd gesproken over immuniteit. Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Bij het begin van de epidemie (die aan het begin meteen pandemie werd genoemd) werden we toegesproken door Mark Rutte over de komst van het corona virus, en welke zware tijden ons te wachten stonden. Ook professor Jaap van Dissel deed een duit in het zakje. Groepsimmuniteit zou ons moeten redden, want er was nog geen vaccin en de ontwikkeling en goedkeuring daarvan duurt doorgaans 5 tot 10 jaar.

Maar wat is dat nu eigenlijk die groepsimmuniteit. Deze term verdween al heel snel uit het vocabulaire van het kabinet, en maakte plaats voor handen wassen en de 1,5 meter regels. Het vaccin zou ons uit deze pandemie moeten redden.

Er zijn veel momenten geweest waarop mensen hebben geroepen dat we groepsimmuniteit hebben bereikt. Het Green Team heeft dat geroepen op 8 augustus in het blog met de titel “Groepsimmuniteit bereikt”. Maar wat bedoelen ze daarmee? En wat is dan een endemische epidemie?

Het Green Team probeert dat hier uit te leggen. We verwijzen daarbij ook naar de definities die we vinden in Wikipedia. Want dat zijn als het ware de peer-reviewed definities die iedereen zou moeten gebruiken. Artsen over de hele wereld hebben kunnen bijdragen aan deze definities.

Wat is immuniteit?

Voordat we kunnen beschrijven wat groepsimmuniteit is, moeten we eerst weten wat immuniteit eigenlijk betekent. De definitie voor immuniteit is volgens Wikipedia:

Afweer, niet vatbaar voor (bijvoorbeeld ziekteverwekkers)….. Het is de taak van het immuunsysteem om ziekteverwekkers op te sporen en vervolgens te elimineren.

Voor covid-19 betekent immuniteit dus in letterlijke zin, dat als we het virus in ons lichaam krijgen door het inademen van met het virus besmette lucht, we er niet (meer) ziek van worden, omdat ons immuunsysteem dat verhindert. Het virus krijgt geen controle over ons lichaam, we zijn niet vatbaar, we worden niet ziek.

Het gaat bij immuniteit dus met name om het voorkomen van (ernstig) ziek worden. Wel is het bij natuurlijke opbouw van immuniteit ook zo, dat als het immuunsysteem heeft voorkomen dat we ziek worden, we vervolgens het virus ook niet meer kunnen verspreiden.

Immuniteit kan worden opgebouwd door het doormaken van een infectie met het virus of door vaccinatie. Het lijkt er overigens op dat immuniteit geen absolute situatie is en besmet worden kent gradaties van ziek worden.

Reproductiegetal

Inmiddels kennen de meesten dit begrip wel en kunnen dat ook wel uitleggen. Het geeft aan hoeveel personen er gemiddeld door 1 persoon worden besmet. Als dat cijfer onder de 1 daalt, is de epidemie onder controle, er is groepsimmuniteit.

Het reproductiegetal wordt ook wel aangeduid met alleen de letter R. Omdat die varieert gedurende het verloop van de epidemie, wordt onderscheid gemaakt tussen het basaal reproductiegetal R₀, dat kenmerkend is voor verschillende ziekten. Daarnaast hebben we het effectieve reproductiegetal is R_eff, dat ontstaat uit deze R₀ en de opgebouwde immuniteit in de populatie.

Deze tabel geeft wat voorbeelden van de R-waarde voor verschillende virussen:

De R₀ van het covid-19 virus leek aan het begin van de epidemie rond de 2,5 te liggen. Wellicht heeft dat de virologen op de verkeerde gedachten gezet. Dat het om een virus zou gaan dat zich via druppels verspreidt. Inmiddels weten we dat het zich met name door de lucht verspreidt zoals Maurice ruim anderhalf jaar geleden al veronderstelde. Ook lijkt de R₀ inmiddels gestegen tot ongeveer 5 door de komst van mutaties van het virus. Mogelijk is deze nog veel hoger. Want onbekend is wat de natuurlijke immuniteit voor dit virus is geweest door aangeboren immuniteit en kruis-immuniteit (=immuniteit verkregen door infectie met gelijkende virussen).

Groepsimmuniteit

Hier beginnen de misverstanden te ontstaan. Velen denken dat als er sprake is van groepsimmuniteit, er geen risico meer is op besmettingen. Maar dat is een misvatting. Wikipedia definieert groepsimmuniteit als volgt:

Groepsimmuniteit, kudde-immuniteit of collectieve immuniteit is een vorm van indirecte bescherming tegen infectieziektes die wordt bereikt doordat een groot deel van een populatie immuun is voor een infectie en deze zich niet of moeilijk kan verspreiden. Tussen een besmet individu en nog niet immune mensen (of dieren) bevindt zich als het ware een buffer van individuen die de infectie niet kunnen overdragen.

Ook hier zit een discrepantie met immuniteit. Want er moet sprake zijn van zowel het immuun zijn (niet-ziek worden) als niet kunnen verspreiden. Groepsimmuniteit kan ook niet worden toegewezen aan een enkel persoon, maar wel aan een bevolkingsgroep als geheel. Voldoende individuen moeten voldoende immuun zijn om de verspreiding af te remmen, waardoor de epidemie uitdooft.

Addertje onder het gras

Het RIVM heeft daar ook een speciale pagina aan gewijd: Wat is groepsimmuniteit? Hier wordt o.a. geschreven:

Hoe meer mensen immuun zijn voor een bepaalde ziekte, hoe kleiner de kans op verspreiding. Laten we mazelen als voorbeeld nemen. Omdat mazelen een van de meest besmettelijke ziektes is, kan het zich al verspreiden als meer dan 5% van de mensen niet immuun is. Je wordt immuun voor mazelen door de ziekte te krijgen of door gevaccineerd te worden.

Ook hier zit een adder onder het gras. Je kunt weliswaar immuun worden door de ziekte door te maken. Maar na het uitbreken van de corona epidemie, gaf de farmacie aan in snel tempo vaccins te gaan ontwikkelen, die voor immuniteit konden zorgen. De WHO paste vervolgens op haar website de tekst aan. Voortaan zou immuniteit alleen nog verkregen kunnen worden door vaccinatie en dus niet meer op natuurlijke wijze.

Inmiddels is deze tekst weer aangepast en wordt natuurlijk verkregen immuniteit toch weer erkend door de WHO.

Natuurlijke immuniteit

Als iemand wordt besmet met een virus, treedt het natuurlijke afweersysteem, het immuunsysteem in werking. Een heel ingewikkeld proces, dat onder andere de benodigde antistoffen produceert, die vervolgens ten strijde trekken tegen het virus. Vrijwel altijd treedt het eigen immuunsysteem als winnaar uit de strijd en wordt de geïnfecteerde hooguit ziek. Een klein percentage van de geïnfecteerden overlijdt. Dit percentage staat bekend als de IFR waarde. En is voor het Covid-19 virus inmiddels rond de 0,2%, ook afhankelijk van de leeftijdsopbouw van de bevolking.

Nadat iemand met een virus is geïnfecteerd, zal een volgende infectie met hetzelfde virus vroegtijdig stranden. Dit komt omdat het immuunsysteem het virus herkent met behulp van de T-cellen. Jillis Kriek schreef hier een lezenswaardig artikel over: Er zijn vele wegen die tot immuniteit leiden. Omdat het virus zo snel onschadelijk wordt gemaakt, is ook het risico op het verspreiden van het virus daarna vrijwel afwezig. Deze persoon draagt nu bij tot de opbouw van groepsimmuniteit!

Het immuunsysteem herkent het virus op verschillende onderdelen. Zo is de natuurlijke immuniteit niet alleen werkzaam voor de specifieke variant van het virus, maar ook voor mutaties. Sterker nog, iemand kan reeds immuun zijn voor het covid-19 virus, na een doorgemaakte infectie met een ander hierop lijkend coronavirus. Dit noemen ze kruis-immuniteit.

Vaccinatie

Bij een traditioneel vaccin wordt het virus ingespoten in een verzwakte vorm, zodat je er niet of nauwelijks ziek van gaat worden. De corona vaccins werken op een heel ander principe. In deze mRNA-vaccins zit een vetbolletje met daarin een instructie (code) die ervoor zorgt dat je cellen spike-eiwitten gaan maken. Dit zijn de uitsteeksels op de buitenkant van het coronavirus. Het afweersysteem herkent deze spike-eiwitten als lichaamsvreemd en gaat antistoffen maken.

Met de kennis en ervaring die tot nu toe is opgebouwd over de corona vaccins, lijkt het dat deze vaccins inderdaad zorgen voor immuniteit bij de gevaccineerde (geclaimd wordt 95%). Dat is ook beloofd door de farmacie. Maar zoals we kunnen lezen bij de definitie van immuniteit gaat het dan om het voorkomen van (ernstig) ziek worden. In tegenstelling tot natuurlijke immuniteit, voorkomen deze vaccins niet de verspreiding. Lees hierover bijvoorbeeld: De veel sterkere werking van natuurlijke immuniteit.

Vaccin weinig bijgedragen

Wij zijn als Green Team geen virologen en wagen ons dus niet aan het uitleggen waar dat door komt. Maar aan de cijfers is af te lezen dat de vaccinatie weinig heeft bijgedragen aan de reductie van de verspreiding. Als dat wel het geval geweest zou zijn, dan zou dat te merken zijn aan een evenredige daling van de R_eff naarmate de vaccinatiegraad toeneemt.

De R_eff was in februari rond de 1 en na de komst van het seizoeneffect gedaald tot 0,75 zoals ook door het Green Team verwacht. Echter, met een vaccinatiegraad van 65% nu, zou de R_eff daarna nog verder moeten dalen met 65%. De actuele waarde echter is nu 0,9. Inmiddels geeft de media dit ook steeds vaker toe.

Vaccinatie draagt dus niet bij aan de opbouw van groepsimmuniteit, zoals bijvoorbeeld door het IJslandse RIVM is gemeld. Om bij te dragen aan groepsimmuniteit, moet een vaccin ook de verspreiding van het virus voorkomen. We zijn daarvoor dus nog steeds aangewezen op de natuurlijke opbouw van immuniteit, zoals ook het Artsencollectief beschrijft.

Endemisch

De term endemisch wordt ook wel gebruikt voor een epidemie waarvan de R_eff voortdurend net onder of rond de 1 zit, door de opbouw van groepsimmuniteit. Dat betekent niet dat er garantie is dat het virus helemaal zal verdwijnen. Want er zullen altijd kleine uitbraken zijn, net zoals bij griep, zelfs in de zomer. Dit zagen we ook in de eerste weken van juli, toen er na de opening van de disco’s een enorme uitbraak onder jongeren plaatsvond, de Bonusbult. Dat is goed te zien in onderstaand plaatje.

Al vanaf januari zitten we op de grens van een endemische epidemie. Ondanks de vaccinaties die in februari begonnen, zien we door de komst van de Britse variant de R_eff nog langzaam stijgen. Het vaccineren heeft ook de uitbraak in juli niet kunnen voorkomen. De Delta variant die tegelijkertijd de Britse variant verdrong, dreef de R zelfs nog iets omhoog.

Er zijn ook voortdurend mensen die besmet worden door een veelheid van andere virussen die zich om ons heen bevinden. Zo af en toe raakt iemand besmet. Pas als voor een specifiek virus de R_eff tot net boven de 1 is gestegen, kan er weer sprake zijn van een milde epidemie. Elk jaar is er meestal op deze manier een epidemie voor een terugkerend “virus van het jaar”, dat jaren geleden endemisch geworden was na een opleving. Ook het covid-19 virus zal zich aansluiten in de rij van endemische virussen en over een aantal jaar weer terugkeren.

Mutaties

Het principe van de verspreiding van een epidemie is dat elke gastheer waar het virus in terecht komt, zorgt voor ontelbare replica’s van het virus, die door de gastheer ook weer kunnen worden verspreid en anderen kunnen besmetten. Bij dat kopiëren worden kleine fouten gemaakt, die de eigenschappen van het virus kunnen veranderen. De nieuwe variant wordt minder of juist meer besmettelijk. Meer of minder ziekmakend. De sterkste variant overleeft het langst en wordt dan dominant genoemd.

We moeten ons ook realiseren dat iemand die nu besmet wordt, dit virus krijgt nadat het ca. 75 maal van persoon op persoon is doorgegeven met dus ook 75 keer de kans op mutaties. Er zijn daardoor waarschijnlijk net zoveel varianten in omloop als er besmette mensen zijn geweest. Op dit moment is in veel landen de Delta variant de dominante.

Delta variant

Sinds juli 2021 is in korte tijd de Delta variant dominant geworden, waarvan geschat wordt dat deze 50% besmettelijker is. Dat klinkt dramatisch, maar het betekent uiteindelijk niet meer dat niet 70% immuniteit voldoende is voor groepsimmuniteit, maar 80%. Die 70% was rond februari waarschijnlijk al behaald en steeg daarna nog wat verder. Dus minder dan extra 10% is nu nodig om ook nu deze groepsimmuniteit te behalen.

Het toeval wil dat we in Nederland op het moment dat de Delta variant zich ging verspreiden, de deuren van het nachtleven opengingen. Dit zorgden voor een groot aantal superspread events. Deze hadden waarschijnlijk rond de 1,5 miljoen besmetten (288.000 positieve PCR testresultaten sinds 26 juni). Dat levert dus alleen al 9% extra natuurlijke immuniteit op. Dat is ook goed te zien in deze grafiek:

Stijging en daling

We zien hier de oranje lijn, die het aantal ziekenhuis opnames weergeeft vanaf juli opeens sterk stijgen. Maar daalt daarna in augustus weer tot rond de 60 opnames per dag. Nadat op dit niveau de besmettingen nog even doorgaan (de blauwe lijn) zien we dat vanaf september alle cijfers gaan dalen, ook vrijwel precies zoals door ons voorspeld op 4 september (groene streeplijn).

In deze grafiek is ook met een groen vlak aangegeven waar wordt voldaan aan de nieuwe normen voor de mogelijkheid (“Optioneel aan te vullen”) van gebruik van de QR-code. Deze grens ligt bij tenminste 40 opnames per dag, zoals in dit fragment uit het document Aanpak najaar is te lezen.

We zien in de grafiek dat aan deze eis sinds 17 september niet meer wordt voldaan! Inmiddels  daalt het aantal opnames per dag gestaag verder. Eind september zal dit aantal zelfs gehalveerd zijn.

Interessant is het ook om de cijfers uit België ernaast te zetten. Deze liepen altijd tamelijk gelijk op met de onze. Alleen zijn daar op 26 juni niet de nachtclubs en discotheken open gegaan en was daar dus geen Bonusbult. De ziekenhuisopnames stegen veel geleidelijker met als gevolg minder opbouw van immuniteit dan in Nederland. Daardoor dalen de cijfers daar nu nog niet, maar naar verwachting pas in oktober.

De politiek

Fascinerend is het om te zien hoe de benadering van de politiek is gewijzigd, ten aanzien van de interpretatie van groepsimmuniteit. Dit is ongeveer het beeld dat het Green Team heeft gekregen van de politiek:

• Maart 2020. We gaan streven naar groepsimmuniteit. De politiek straalde een positieve houding uit.
• September 2020. Groepsimmuniteit gaat niet lukken op natuurlijke wijze, vaccinatie en lockdowns moeten ons redden. Zweden is dom bezig. Een negatieve houding overheerste.
• December 2020. Vaccins zijn in zicht. Doel wordt covid-19 d.m.v. vaccins uit te roeien. WHO verandert definitie groepsimmuniteit: alleen door vaccinatie.
• Inmiddels: meerdere betekenissen voor het begrip groepsimmuniteit worden gegeven, omdat de vaccins niet voor het verdwijnen van het virus hebben gezorgd. Zondebokken in de vorm van de “vaccinweigeraars” en “viruswappies” worden aangewezen. Vaccinatiepaspoort moet ons prikkelen om de vaccinatiegraad te verhogen. Daarnaast stijgende vrees dat de vaccins onvoldoende effectiviteit hebben.

Conclusies

Door de voortdurende ontwikkeling van natuurlijke immuniteit is er inmiddels sprake van groepsimmuniteit, de epidemie is endemisch geworden. Vaccinatie heeft voor een reductie van het aantal ziekenhuisopnames gezorgd, maar niet de verspreiding van het virus naar nul gebracht. Nog onbekend is hoelang deze bescherming aan zal houden.

We zullen moeten accepteren dat we nu te maken hebben met een virus dat endemisch is geworden. Er is voldoende groepsimmuniteit opgebouwd om te voorkomen dat het virus op korte termijn terugkomt als een epidemie. Maar er zullen dan nog steeds mensen ziek worden, net als dat bij de griep het geval is. Er zijn inmiddels ook steeds meer medicijnen beschikbaar om de ziekteverschijnselen goed te behandelen. Maar de politiek is op de stoel van de dokter gaan zitten. Een dokter gaat over het algemeen eerst preventief inzetten en die is buitenspel gezet door de politiek.