Geachte Premier, stop met straffen en leer van onze geschiedenis

Leestijd: 8 minuten

De les van de Watersnoodramp

Ik ben oud genoeg om me te herinneren dat tijdens de Watersnoodramp, mensen in het hele land in actie kwamen om de nood te lenigen. Massaal werden dekens opgehaald. Aan hen die huis en haard waren kwijtgeraakt, werd huisvesting aangeboden. Juist bij rampen komt het beste in mensen naar boven. En zijn we bereid voor elkaar in actie te komen op een manier die daarvoor ondenkbaar was.

Sinds half maart verkeren wij (en een groot deel van de wereld) in een enorme crisis. Na een gelukkig wat rustiger zomer zien we dat vrijwel overal in Europa zware maatregelen worden genomen. Omdat het nu herfst is en de winter nog moet komen, kunnen we ervan uitgaan dat dit nog maanden zal duren.

Maar op geen enkele wijze zien we nu iets ontstaan wat we bij historische rampen wel zagen. Namelijk dat de grote kracht van individuele mensen maximaal wordt ingezet om de gevolgen van die ramp te overwinnen. En dat komt vooral omdat onze leiders (ministers, politici, burgemeesters) en de medici/media vrijwel alleen maar bezig zijn met de gevaren, de problemen die er zijn en de maatregelen die zijn of worden afgekondigd.

Handhaafbaarheid

En als het slechter gaat, dan horen we ook nog vaak dat het aan ons ligt. Omdat we ons niet goed aan die maatregelen houden. Onze bestuurders maken zich vooral zorgen over de handhaafbaarheid van de maatregelen en hoe er effectief ingegrepen/gestraft kan worden.

Er is voor de bevolking geen perspectief. En er lijkt ook geen stimulans te zijn om wel de handen uit de mouwen te steken en wel actief een rol te spelen om de gevolgen van deze ramp te verminderen. En ook te voorkomen dat er nieuwe maatregelen worden genomen, die nog meer schade berokkenen.

Daarom stel ik dat er eigenlijk maar twee scenario’s zijn. Eén is een (vrijwel) complete lockdown (die dan waarschijnlijk anders wordt genoemd). En de ander is er één van perspectief en hoop. Waarbij we als volk een actieve rol kunnen spelen om de schade van deze ramp zo klein mogelijk te maken.

Vandaag is de laatste dag dat men nog voor dat tweede scenario kan kiezen!

Zie de waarheid van deze crisis onder ogen!

Vandaag beslist het kabinet immers of men wel of niet nieuwe maatregelen gaat nemen. Als we de nieuwsberichten moeten geloven liggen er diverse maatregelen op tafel. Zondag zouden in het Catshuis heftige discussies zijn gevoerd tussen De Jonge en Van Ark aan de ene kant en Grapperhaus, Hoekstra, Wiebes en Koolmees aan de andere kant.

Die maatregelen variëren van een vrijwel complete lockdown (inclusief sluiten van scholen). Tot nog even wachten met een volledige lockdown, maar ondertussen wel wat extra componenten toevoegen aan de maatregelen van drie weken geleden. (Sluiten van musea, bioscopen, theaters, bibliotheken, dierentuinen en pretparken).

In de besluitvorming lijkt nu de zorgcapaciteit doorslaggevend te zijn. Nieuwe maatregelen zouden ervoor moeten zorgen dat het aantal nieuwe patiënten sneller afneemt zodat de reguliere zorg minder in het gedrang is. Ondanks het gevoel dat zich een vorm van stabilisatie aftekent.

Laat ik voorop stellen dat dit een helse beslissing is.

Welke keuze je ook maakt, de consequenties zijn heel groot. Die keuze heeft verstrekkende gevolgen voor veel meer gebieden dan alleen de ontwikkeling van deze infectieziekte. Daarbij is er een grote druk vanuit bevolking en media, mede gebaseerd op de angst om door het virus erg ziek te worden en te overlijden. Die angst (of die nu wel of niet overdreven is) leeft sterk onder de bevolking.

Het geheel wordt nog complexer doordat RIVM en OMT maar weinig oog hebben voor de kennis, die inmiddels in brede kring is opgedaan, over de wijze waarop het virus zich verspreidt. Daardoor werden en worden er maatregelen genomen/voorgesteld die verre van optimaal zijn. Ja, ze werken, maar minder dan men denkt/hoopt. De schade voor de samenleving is ongekend groot. En belangrijke maatregelen die men wel zou kunnen nemen, worden niet genomen of worden veel te beperkt doorgevoerd.

Juist omdat men niet optimaal gebruikmaakt van de kennis over de verspreidingswijze van het virus, dreigt het gevaar op foute beslissingen die onomkeerbaar zijn. Men ziet de waarheid niet echt onder ogen.

Laat ik eerst het volgende duidelijk maken:

• Het virus verspreidt zich het makkelijkst in de herfst en winter, met name in binnenruimtes. Wat we ook doen in grote delen van Europa, het virus is pas echt weer onder controle te krijgen als het weer warmer en vochtiger wordt.
  
• Als men nu musea, bioscopen, theaters, bibliotheken, dierentuinen en pretparken sluit, duurt dat niet maar twee weken. Begin maar te denken aan twee maanden en zelfs dat is een optimistische inschatting. Want zouden we die instellingen wel weer openen als er 500, 1.000 of 2.000 nieuwe besmettingen per dag worden geconstateerd?
  
• Als men de scholen (het voortgezet onderwijs) open houdt, dan is dat een belangrijke manier waarop besmettingen toch de samenleving in blijven komen.
  
• Het is evident dat er steeds grote uitbraken zijn in zorginstellingen. De schatting is dat tussen de helft en twee derde van alle overlijdensgevallen door/met COVID-19 daar plaatsvindt. Welke maatregelen er nu ook op tafel liggen, die maatregelen zorgen er niet voor dat het daar een stuk beter zal gaan.
  
• In Nederland weigeren RIVM, OMT en de bewindslieden expliciet te waarschuwen voor het gevaar van besloten ruimtes en wat je daar kan doen om besmetting te voorkomen. Goed ventileren en het verhogen van de luchtvochtigheid leveren echt veel meer op dan je handen stuk wassen, premier Rutte!
  
• De gevolgen van het virus voor de samenleving in al zijn facetten zijn kolossaal. Zowel economisch, sociaal als op het terrein van de volksgezondheid (denk aan uitgestelde zorg). Door de angst stoppen mensen met bepaalde activiteiten (of ze doen het veel minder) – zelfs als het nog is toegestaan. Die angst gaat blijkbaar pas weg als het virus vrijwel is verdwenen.
  Maar die zal blijven bestaan zolang de autoriteiten en medici voor het virus blijven waarschuwen. Ook als de cijfers veel gunstiger zijn dan nu. Ik roep in herinnering wat er in mei op dat vlak gebeurde. Bijvoorbeeld rondom die prachtige Hemelvaartsdag (21 mei). Burgemeester Bruls dreigde toen om in de zomer hard in te grijpen.

Geen enkel perspectief

Het grote probleem bij alle maatregelen, die zijn genomen en nog op tafel liggen, is dat er geen enkel echt perspectief wordt geboden. Expliciet is dat men hoopt dat er meer ruimte komt in de zorg. Impliciet is dat men denkt dat als het aantal besmettingen afneemt, op den duur de dreiging die mensen ervaren ook wat minder wordt. Tot aan de lente is er ook geen echt perspectief te bieden. Want de daling die we bij een heel strakke lockdown (inclusief scholen dicht) zullen zien, zal direct teniet worden gedaan als we die maatregelen weer versoepelen.

De enige twee scenario’s

Er zijn eigenlijk maar twee scenario’s mogelijk. En ik denk dat elke andere keuze die men maakt nog veel slechter zal zijn dan één van deze twee scenario’s.

Scenario 1: Complete lockdown

Dat is dus een lockdown inclusief het sluiten van de scholen. Ga er maar vanuit dat dit (met wat tijdelijke aanpassingen) tot aan april zal duren. Ja, de belasting voor de zorg zal na een tijdje duidelijk lager worden. Maar we kunnen ons amper voorstellen wat er dan in april nog van de economie en samenleving over is. En welke negatieve gevolgen dit voor de volksgezondheid heeft.

Iedereen die suggereert dat zoiets maar vier tot zes weken duurt en dat we daarna weer veel meer kunnen, leeft in een droomwereld. Hooguit kunnen dan wat beperkingen worden opgeheven (maar dan kunnen we steeds minder doen dan we vandaag kunnen). En na een tijdje zien we de situatie weer verslechteren en zijn nieuwe maatregelen weer noodzakelijk.

Scenario 2: Samen de handen uit de mouwen

In dit scenario onderkennen we dat het virus tot aan de lente blijft rondwaren. En dat we met z’n allen veel kunnen doen om ervoor te zorgen dat de negatieve effecten niet te groot worden. Dan dienen we te beseffen dat het overgrote deel van mensen onder de 65 jaar dat besmet raakt hiervan niet al te veel last heeft. En dat ouderen zoveel mogelijk beschermd moeten worden tegen ernstige besmettingen. Doorgaans doen ze dat nu al zelf. Maar ze moeten meer handreikingen krijgen (zeker ook in zorginstellingen) om het risico op besmetting door de lucht sterk te verminderen.

Met elkaar moeten we ook onderkennen dat als we de scholen open willen houden dat er nogal wat nieuwe besmettingen zullen ontstaan. Dat is dus een soort offer dat we moeten brengen.

Mij valt zo op dat onze politieke leiders eigenlijk alleen maar zeggen
– wat we niet mogen doen,
– welke gevaren er zijn en
– dat we ons niet goed houden aan de afspraken. Als men het woord “samen” gebruikt, dan heeft dat vrijwel alleen maar betrekking op dat we ons “samen aan alle maatregelen moeten houden”.

Vaak in combinatie met de verzuchting dat het toch niet zo moeilijk moet zijn. Vervolgens kondigt men dan een serie maatregelen aan om ons dat gewenste gedrag te laten vertonen, omdat we daar blijkbaar vrijwillig niet in voldoende mate toe bereid zijn.

Altijd dus een combinatie van maatregelen en bestraffingen. Plus het blijven wijzen op het gevaar van het virus.

Dat is de situatie waarin we nu al sinds maart zitten. Maar wat we eigenlijk van onze politieke leiders zouden willen horen, is wat we zelf wél kunnen doen om de problemen voor alle groepen in de samenleving, alle sectoren van de maatschappij, te verlichten! Dat zal voor een bevolking anno 2020 een stimulans zijn om tijdens een crisis de handen uit de mouwen te steken. En daarbij het gevoel te hebben echt iets te kunnen bijdragen. Ieder op zijn eigen manier en binnen zijn eigen mogelijkheden. Net zoals bij de Watersnoodramp.

Een aantal voorbeelden:

• Het helpen opvangen van de toestroom van coronapatiënten. Ik hoor inmiddels van zoveel kanten dat er voorstellen liggen om in b.v. de RAI en Ahoy of om op hospitaalschepen extra zorgcapaciteit te scheppen. Personeelstekorten opvangen door enerzijds doktoren/verpleegkundigen vanuit het buitenland aan te trekken. Anderzijds kunnen mensen die nu zonder werk zitten, bepaalde eenvoudiger activiteiten overnemen van zorgverleners, zodat die zich kunnen richten op hun kerntaken.
  
• Het beschermen van kwetsbaren, onder andere door in buurten ondersteuning te bieden aan degenen die hun huis niet uit durven/willen/kunnen.
  
• Het helpen van mantelzorgers door hun andere taken over te nemen. Denk aan boodschappen doen, hun kinderen opvangen, etcetera.
  
• Zorg dat thuis en in andere binnenruimtes het risico op besmetting sterk wordt verkleind door meer aandacht te schenken aan ventilatie, de juiste luchtvochtigheid en luchtreiniging. En door kwetsbaren te helpen om dat thuis goed te regelen. Denk aan een landelijke actie om geld op te halen om luchtbevochtigers te schenken aan mensen die dat niet kunnen betalen.
  
• Zorg dat op scholen (met name bij leerlingen boven de twaalf) het risico op besmetting sterk wordt gereduceerd. Enerzijds door ruimtes veilig te maken en als dat niet lukt, die ruimtes niet te gebruiken. Anderzijds door een slimme combinatie van regulier met online-onderwijs tot stand te brengen zodat het aantal fysieke samenkomsten wordt verminderd. Daarbij kunnen ook ouders een rol spelen.
  
• Zorg dat er maximaal wordt ingezet op het veilig maken van binnenruimtes (door protocollen, waarbij ook aandacht is voor ventilatie). Als ruimtes veilig zijn, kan daar beduidend meer in gebeuren dan wanneer die niet veilig zijn. Zeker als daarbij ook massaal sneltesten worden ingezet die langzamerhand in steeds grotere mate beschikbaar komen.
  
• Sport en beweging zijn cruciaal om de bevolking gezond te houden. In buitenruimtes is het gevaar op besmetting klein. Maar bij het verplaatsen en omkleden moet men zich strikt houden aan protocollen. Zorg dat hiervoor bij ieder sportteam één persoon verantwoordelijk is. Die krijgt hulpmiddelen beschikbaar en zorgt dat de sport wel door kan gaan.

Etcetera, etcetera, etcetera.

Niet top-down

Maak dus gebruik van de vindingrijkheid van mensen en van de bereidheid zich bij een crisis voor anderen in te zetten!

Ga dat niet top-down organiseren, maar van onderaf. Maak er ruimte voor en stel middelen beschikbaar. Want als er centraal maatregelen worden genomen, die deze inspanningen toch nutteloos maken, dan ontneem je iedere stimulans.

Maak buurtcomités, gebruik de infrastructuren van verenigingen die er al zijn. Laat burgemeesters zich vooral bezighouden dit te organiseren. In plaats van met de vraag hoe zij kunnen controleren of iedereen zich wel aan de aangekondigde maatregelen houdt.

Geef ons de hoop!

Dat is dus de echte keuze waarvoor we staan. Een scenario met zware beperkingen, stilzitten en hopen dat het overgaat. Waarbij we in ieder geval zeker weten dat er heel veel schade zal zijn. Of een scenario waarin we zelf een rol kunnen spelen als het gaat om het verminderen van de negatieve gevolgen van de situatie waarin we zitten. En het voorkomen van zware maatregelen waardoor de samenleving nog verder kapot zal gaan.

Dat is de echte keuze waarvoor ons kabinet en onze politieke leiders nu staan. Het scenario met zware maatregelen en angst of het scenario met perspectief en hoop.

Een tussenweg is er niet. Want als ze wel de maatregelen invoeren die nu blijkbaar op tafel liggen, dan betekent dat een vorm van lockdown, maar dan in slow motion. Dan kiezen ze zonder dat ze zich ervan bewust zijn voor het eerste scenario, dat dan ook nog eens slecht wordt uitgevoerd.

Vandaag is de laatste kans voor de echte leiders, die ons uit deze crisis kunnen leiden, om op te staan.

U heeft zojuist gelezen: Geachte Premier, stop met straffen en leer van onze geschiedenis.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.

Mocht u ons werk ook met een kleine donatie financieel willen ondersteunen klik dan hier