Better safe than sorry, onderbouwing

Leestijd: 7 minuten

Better safe than sorry, onderbouwing

Dit artikel in de New York Times van 30 juni geeft weer wat in steeds meer studies wordt geconcludeerd: superspreading events zijn de aanjagers van de COVID-19 uitbraken.  Dat was trouwens ook zo bij de uitbraak van SARS in 2003.

Uit de database van gedocumenteerde superspreading events blijkt dat die ontstaan in gesloten ruimtes met nogal wat mensen met weinig tot geen ventilatie en lage luchtvochtigheid. Dat zijn situaties, die in Nederland vooral kunnen voorkomen tussen november en april.  Dat is ook de periode dat in onze regio de griepepidemieën voorkomen, zoals uit deze grafiek blijkt.

COVID-19 volgt het verspreidingspatroon van griep

Als je ziet hoe COVID-19 zich nu over de aarde verspreidt, zie je twee patronen:

• Er zijn grote uitbraken in landen op het moment dat daar normaliter een griepseizoen is. In Brazilië is dat tussen maart en juni en trekt het van Noord naar Zuid. In India is dat tussen juni en september van West naar Oost, en zien we nu grote stijgingen van slachtoffers. We zien het nu ook in Zuid-Australië beginnen, waar het nu winter is.
  
• Airco’s lijken in gebieden waar het virus niet vrijwel volledig verdwenen was ook te zorgen voor forse uitbraken. We zien dat niet alleen in de Zuidelijke Staten van de VS, maar ook in andere warme gebieden.  Die uitbraken zijn dan ook in gesloten ruimtes, met geen toevoer van frisse lucht, fors kouder dan buiten, met een relatief lage luchtvochtigheid.

Juist omdat COVID-19 ook de komende maanden in heel veel landen in de wereld voor veel besmettingen zal blijven zorgen, kunnen we er zeker van zijn dat ergens in het najaar of begin van de winter het virus weer zal “terugkeren” in de landen van West-Europa. 

Dat zal niet tot situaties leiden, zoals in veel landen in maart jl. wel gebeurde, waar de IC-s gingen vollopen, want toen had het virus doorgaans al een maand kunnen huishouden voordat er maatregelen genomen werden. Maatregelen die (mede) ervoor hebben gezorgd dat het aantal nieuwe besmettingen sterk ging dalen. (Het RIVM stelt dat dit vooral te danken is aan het houden van de 1,5 meter afstand tot elkaar; ik stel dat dit vooral te danken is aan het afgelasten van bijeenkomsten met meerdere mensen).

Geen gevaar

Als er nu uitbraken komen, zal het zeker geen maand meer duren voordat er maatregelen genomen worden. Dus we lopen echt geen gevaar meer dat onze IC-capacitieit niet voldoende zal zijn. Maar als er uitbraken komen, dan zal dat wel grote gevolgen kunnen hebben voor de samenleving, zowel economische, sociale als met betrekking tot de volksgezondheid. Want er zullen dan door de overheid bepaalde maatregelen genomen worden om die uitbraken in te dammen en zelfs als die alleen lokaal of regionaal zijn, dan zijn de gevolgen toch nog heel groot. Want het zal effect hebben op het gedrag van Nederlanders, die elders wonen en weer angstig zullen zijn.

We moeten ons dus maximaal inspannen om te zorgen dat tussen november en april in Nederland geen superspreading events zullen voorkomen. Dan lopen we niet alleen de minste risico’s op uitbraken, maar ook vermijden we dat er maatregelen genomen moeten worden met nadelige effecten voor economie en samenleving.

Wel of niet besmettingen via de lucht

Nu is er een groot probleem bij het nemen van maatregelen om dit te voorkomen. En dat is dat het RIVM stelt dat de besmettingen vrijwel alleen via directe besmetting verlopen (dus als men te dicht bij een besmet iemand staat kan men zelf via druppels besmet worden). Die besmetting kan voorkomen worden door op 1,5 meter afstand te blijven. Terwijl er steeds meer aanwijzingen zijn dat een groot deel van de besmettingen verlopen via de lucht (het virus is airborne via aerosols). Juist bij superspreading events, waarbij er in gesloten ruimtes met weinig ventilatie, veel mensen tegelijk worden besmet, is het veel waarschijnlijker dat de (massale) besmettingen via de lucht plaatsvinden.

Uit dit document van het RIVM (geüpdate op 30 juni jl.) is duidelijk op te maken wat het standpunt is van het RIVM.

Dit is de conclusie van dit stuk:

Concluderend is er op dit moment nog onvoldoende bewijs of het virus over langere afstand verspreid kan worden, dan daadwerkelijk infectieus is en tot besmettingen kan leiden.

Daarom vindt het RIVM het niet nodig om maatregelen te nemen om deze vorm van besmetting te voorkomen (behalve bij zingen of sporten, staat er vermeld).

Maar als je de wereldwijde literatuur bekijkt, dan zie je dat steeds meer wetenschappers aandacht vragen voor het grote belang van aerosole verspreiding van het virus (met name in gesloten, slecht geventileerde ruimtes).

Ik citeer er een aantal en hier en hier treft u er nog meer.

Prof. Christian Drosten, adviseur van Merkel, heeft gezegd: ““Druppeltjesoverdracht speelt waarschijnlijker een kleinere rol dan de overdracht via aerosols”. 

Het Duitse RIVM heeft op 26 juni haar website aangepast en aandacht gevraagd voor het risico van de verspreiding van het virus.

Prof. L. Morawska heeft in haar artikel Airborne transmission of SARS-CoV-2: The world should face the reality gesteld dat  het extreem belangrijk is dat de autoriteiten onderkennen dat het virus door de lucht zich verspreidt.

Airborne route

Deze studie van vorige week van Texas University met de titel Identifying Airborne Transmission as the dominant route of Covid-19  concludeert dat de airborne route zeer virulent is en dominant bij de verspreiding van COVID-19.

In haar artikel COVID-19 Is Likely Airborne, Aerosol Scientist Says schrijft prof.  K. Prather dat ze geschokt is om te zien dat de WHO geen rekening houdt met de airborne verspreidingswijze van COVID-19.  Dit is een interview met haar door CBS in de de VS.

En zo zijn er nog heel veel mensen die wijzen op de verspreiding door de lucht van het virus in gesloten ruimtes. In Japan is een groot deel van het beleid om de verspreiding van het virus te voorkomen, hierop gebaseerd.  Dit komt van “the office of the Prime Minister of Japan”.

Voorkomen is beter dan genezen

Het is duidelijk dat van veel kanten heel nadrukkelijk (en dan druk ik me eufemistisch uit) gewezen wordt op het effect van de verspreiding van het virus door de lucht. Of dat nu bij het overgrote deel van de besmettingen gebeurt (zoals ik denk te kunnen aantonen) of bij de helft van de gevallen (zoals prof. Drosten) waarschijnlijk acht, is even irrelevant. Het is iets heel anders dan wat het RIVM stelt. Die acht het bewijs ervan niet echt aanwezig en vindt dan ook niet dat we daarvoor echt speciale maatregelen moeten nemen.  Als we ons maar aan die 1,5 meter afstand houden, dan gebeurt er niets.

En dat zal de kans sterk vergroten op forse uitbraken tussen november en april in Nederland.  Want er zijn wel maatregelen te nemen om uitbraken in gesloten ruimtes te voorkomen, anders dan die ruimtes massaal te sluiten. (En mensen kunnen dan niet meer naar kantoor, naar bioscopen/theaters, naar winkelcentra, naar scholen etc.) Plus dat we dan ook nog het risico lopen op nieuwe uitbraken in zorginstellingen met de kwetsbare bewoners.

Die maatregelen betreffen: duidelijke instructies om ruimtes met frisse lucht te ventileren (door ramen/deuren kruislings tegenover elkaar open te stellen).

Maar er zijn veel plekken waar dat niet kan.

Plus dat als het buiten behoorlijk koud is, het ook niet makkelijk is om te doen. De sleutel ligt in de zogenaamde HVAC-systemen van gebouwen. Daarmee wordt tussen oktober en april in gebouwen de verwarming en de ventilatie geregeld. Als die systemen goed zijn afgesteld en goed functioren (voldoende frisse lucht naar binnen halen en voorzieningen om het virus als dat in de lucht zit te verwijderen) dan zullen die gesloten ruimtes veilig zijn en kunnen we daar normaal in vertoeven.

Maar als die systemen niet goed zijn afgesteld en geen goede voorzieningen hebben om het virus te verwijderen, dan vormen die locaties een groot risico om de plek te zijn waar veel mensen worden besmet.

Ik heb van deskundigen begrepen dat de kwaliteit van deze HVAC-systemen in Nederland sterk uiteenloopt. Er zijn systemen die al prima zijn ingesteld en waar de verspreiding van het virus geen kans maakt. Die zijn al coronaproof. Er zijn systemen waar bepaalde aanpassingen moeten worden gedaan om ook goed te functioneren. Maar er zijn ook systemen, waar heel veel aan dient te gebeuren of die zelfs vervangen moeten worden.

Risico’s reduceren

Er zijn nu nog 4 à 5 maanden om te zorgen dat dit soort systemen in Nederland dusdanig goed zijn, dat de risico’s op uitbraken sterk worden gereduceerd en dus de kans op een echte tweede golf in Nederland sterk wordt verkleind. Maar zolang het RIVM die problematiek van de HVAC-systemen niet onderkent, gebeurt er in Nederland weinig. Want dit staat in het advies van het RIVM op 30 juni:

Daar tegenover staat niet alleen al hetgeen hier al boven heeft gestaan ten aanzien van het belang van airborne, maar ook de nadruk die door 36 auteurs vanuit de hele wereld (waaronder ook een aantal Nederlanders) gelegd wordt in een recent artikel op het goed inregelen van HVAC-systemen:

While uncertainties remain regarding the relative contributions of the different transmission pathways, we argue that existing evidence is sufficiently strong to warrant engineering controls targeting airborne transmission as part of an overall strategy to limit infection risk indoors. Appropriate building engineering controls include sufficient and effective ventilation, possibly enhanced by particle filtration and air disinfection, avoiding air recirculation and avoiding overcrowding. Often, such measures can be easily implemented and without much cost, but if only they are recognised as significant in contributing to infection control goals.

Daarnaast is deze studie om meerdere redenen interessant.  De titel zegt al veel:

Better safe than sorry: Deltaplan Ventilatie

Door snel te starten met een Deltaplan Ventilatie en structureel te gaan werken aan het coronaproof maken van de HVAC-systemen in Nederland. Een certificaat, waarbij alle aanwezigen in die ruimtes weten, dat ze op dat punt geen risico’s lopen. En als zo’n ruimte niet zo’n certificaat heeft, dan zijn er grotere risico’s. Waarbij men óf die ruimte niet ingaat óf wel, maar dan met extra voorzieningen (zoals mondbescherming).

Zolang het RIVM blijft beweren dat er geen bewijzen zijn voor de negatieve gevolgen van het virus dat zweeft in de lucht, en daarom ook niet een speciale aanpak van HVAC-systemen bepleit, zal er weinig gebeuren.

Dan wordt het overgelaten aan de beheerders van die systemen. En dreigen we in het najaar onnodige negatieve effecten te ervaren van HVAC-systeen die zorgen voor het in de ruimte aanwezig te laten zijn van het virus en/of het rondblazen van het virus over meerdere ruimtes. (Zoals dat o.a. in zorginstellingen gebeurd is).

Juist vanuit het principe “Better safe than sorry” zou de regering direct dienen te starten met dat Deltaplan Ventilatie. Want juist gezien de literatuur uit vele plekken in de wereld, die laat zien dat het blind varen op het RIVM dat stelt dat er geen bewijzen voor zijn, is dat een aanpak met forse risico’s.

Eisen stellen

Plus dat ik voorzie dat in de komende maanden steeds meer burgers de relevantie van veilige HVAC-systemen zullen onderkennen. En daarbij eisen zullen stellen in de richting van plekken waar ze voor werk, opleiding, zorg of ontspanning moeten of willen zijn. Het niet hebben van een standaardkwalificatie “coronaproof” zal wederom een disruptie van de samenleving betekenen met gevolgen die zullen lijken op die van de afgelopen maanden. En volstrekt onnodig.

Als het RIVM die stap, om welke reden ook, niet wil of kan maken, dan dient de regering dat te doen. De kosten hiervan zullen zeker opwegen tegen de mogelijke schades door het niet of te laat doen. Better safe than sorry.

(Kijk hier naar twee video’s over dat onderwerp).

U heeft zojuist gelezen: Better safe than sorry, onderbouwing.

Volg Maurice de Hond op Twitter | Facebook | LinkedIn | YouTube.